SPOR SAKATLIKLARI PSİKOLOJİSİ - III

Emine Çağlar

Başaçıkma Kaynakları:

Sporcu için mevcut olan başa çıkma kaynakları, genel başa çıkma davranışı, sosyal destek, stresle başa çıkma teknikleri ve ilaçla tedaviyi içermektedir. Bu faktörlerin, sporcunun stres tepkisi yaşayıp yaşamayacağı üzerine etkileşimsel bir etkiye sahip olduğuna inanılır.

Başa çıkma Davranışları: Stres oluşturucu durumu dağıtmada bireye yardım eden herhangi bir davranış başa çıkma davranışı olarak ele alınır. Başa çıkma davranışları yüksek oranda bireye özgüdür ve çeşitlidir (Cox, 1990). İyi genel başa çıkma davranışlarının eksikliği kolaylıkla daha büyük strese ve bu nedenle de daha büyük sakatlık riskine yol açabilir. Spor sakatlığı alanında VVilliams, Tonymon ve VVadsvvorth (1986), genel başa çıkma davranışlarının sakatlıkla doğrudan ilişkili olduğunu bulmuşlardır. Düşük başa çıkma kaynaklarına sahip olan sporcuların, daha iyi başa çıkma kaynağına sahip olanlara göre sakatlanmaları daha olasıdır (Akt. Anderson, VVilliams, 1988).

Hanson ve arkadaşları (1992)'nın rapor ettiği gibi atletizm sporcularında sakatlıkların sıklığı ve şiddetinin azalması başa çıkma kaynakları ile ilişkilidir (Cox, 1990).

Sosyal Destek: Stres tepkisini azaltmak için sporcular tarafından kullanılan önemli başa çıkma kaynaklarından biridir. Sporcu için sosyal destek sağlayan gruplar ve bireyler; ebeveynler, arkadaşlar, antrenör, takım arkadaşları, kız-erkek öğrenci grupları, klüpler ve bölgesel gruplardır. Smith, Smoll ve Ptacek (1990) tarafından rapor edilen bir çalışmada sporcuya sosyal destek sağlayan 20 farklı birey ya da grup tanımlanmıştır. Yüksek düzeyde sosyal desteğin daha düşük spor sakatlığı görülmesi ile ilişkili olduğu fikri, VVilliams ve ark. (1986), Smith ve ark. (1990) tarafından desteklenmiştir (Akt. Cox,1990). Sosyal desteği inceleyen bir çalışma, aile düzensizlikleri (ayrılık, boşanma, ölüm vb.) yaşayan futbol oyuncularının, düzensizlik yaşamayanlara göre daha fazla sakatlanma olasılığı taşıdıklarını bulmuştur. Hardy ve ark. (1987), sakatlık üzerine sosyal desteğin doğrudan etkili olduğunu bulmuşlardır. Yüksek sosyal desteğe sahip sporcular daha düşük sakatlık görülme sıklığına sahiptirler (Akt. Anderson, VVilliams, 1988).

Stresle Başaçıkma: Birçok sporcu stres tepkisini kontrol etmede başa çıkma stratejisi olarak stresle başa çıkma ve bilişsel teknikleri kullanmaktadırlar. Bir kez stres tepkisi geliştiğinde, etkilerini düzeltmek için canlılığı kontrol stratejileri ve bilişsel müdahale olarak sporcular tarafından genellikle aynı teknikler kullanılmaktadır. Davis (1991) tarafından rapor edilen veriler.aşamalı gevşeme ve hayal etmenin, yüzücü ve futbol oyunlarında sakatlıkların görülme sıklığını azaltmada etkili olduğunu ileri sürmektedirler. Yüzücüler arasında sakatlıklarda % 52, futbol oyuncularında büyük sakatlıklarda % 33 azalma olduğu rapor edilmiştir (Akt. Cox, 1990).

Tıbbi Tedavi: İlaçlar, yasal ya da yasal olmayan nedenlerle çeşitli şekillerde sporcular tarafından kullanılmaktadır. Bu nedenler, performansı artırma, rekreasyon, sakatlık tedavisi ve ağrıyla başa çıkma gibi nedenlerdir. Birçok ilaç stres tepkisini etkileyebilme ve böylece sakatlık olasılığını etkiyebilme özelliğine sahiptirler. Örneğin; hayvan ve insan araştırmaları, anabolik steroidlerin (performans artırıcı ilaç) saldırganlık, depresyon, kaygı ve sosyal çekilme gibi yan etkilerinin olduğunu ileri sürmektedirler. Tüm bu psikolojik etkiler, sporcunun başa çıkma kaynaklarını azaltmada potansiyele sahiptirler (Anderson, VVilliams, 1988).

Müdahaleler:

Spor performansını kolaylaştırmak için bilişsel müdahaleler ve canlılığı kontrol teknikleri, stres tepkisinin gelişmesini baskılamak için uygulanabilir. Bilişsel müdahele stratejileri; tekrar bilişsel yapılanma, düşünce durdurma (thought stopping), merkezle-me, güven eğitimi, hedef belirleme, hayal etme ve takım birlikteliğini geliştirmeyi kapsamaktadır. Canlılık kontrol teknikleri ise, aşamalı gevşeme, meditasyon, otojenik antrenman, biyofeedback ve otohipnozu içermektedir. Örneğin; takım birlikteliğini sağlama (sosyal desteği manüple etme yolu), antrenör, spor psikologu ve spor hekiminin sorumluluğu altındadır. Sporcu takımı arkasında hissederse ve kendisinden ne beklendiğini bilirse, o zaman sporcunun stres oluşturucu olaylara bilişsel tepkileri hafifletilebilir (Anderson, VVilliams, 1988).

SÜRECEK

Yayına Hazırlayan : Adem ERTAN